پس از ۲۵ سال حضور مداوم انسان در مدار، برنامه «نوا» از شبکه پی‌بی‌اس با مستند سریالی دو قسمتی «عملیات ایستگاه فضایی» (Operation Space Station) بینندگان را به درون بلندپروازانه‌ترین سکونتگاه فضایی تاریخ می‌برد. این مستند که در تاریخ ۵ و ۱۲ نوامبر پخش می‌شود، با بازسازی‌های سینمایی، روایت‌های دست اول فضانوردان و تصاویر آرشیوی کمیاب ناسا، لحظات کلیدی ایستگاه فضایی بین‌المللی را بازنگری می‌کند؛ از مأموریت‌های پیچیده مونتاژ گرفته تا شرایط اضطراری نفس‌گیر.
این مستند که توسط اسکار چان نوشته و کارگردانی شده و محصول شرکت Blink Films برای GBH است، مخاطبان را بیش از هر زمان دیگری با زندگی در ایستگاه فضایی بین‌المللی آشنا می‌کند. این مستند از طریق مصاحبه با فضانوردان و متخصصان کهنه‌کار مرکز کنترل مأموریت، نه‌تنها چگونگی ساخت ایستگاه، بلکه راز بقا و پیشرفت آن در یکی از خشن‌ترین محیط‌های شناخته‌شده برای بشر را فاش می‌سازد.
ایستگاه فضایی بین‌المللی که در سال ۲۰۰۰ به فضا پرتاب شد، میزبان ده‌ها خدمه بین‌المللی بوده است که در آن به انجام آزمایش‌های علمی و تحکیم همکاری‌های دیپلماتیک در مدار پرداخته‌اند. اما موفقیت ساخت و بهره‌برداری از آن هرگز قطعی نبود. در طول دو دهه، مهندسان، دانشمندان و فضانوردان با ریسک‌های فزاینده، موانع فنی شدید و فجایع قریب‌الوقوع دست‌وپنجه نرم کردند تا این ایستگاه را سرپا نگه دارند. اکنون که ایستگاه به موعد خروج از مدار خود در سال ۲۰۳۰ نزدیک می‌شود، برنامه «نوا» نگاهی نادر و عمیق به انسان‌هایی می‌اندازد که این پروژه را به ثمر رساندند و لحظاتی که همه‌چیز در آستانه فروپاشی قرار داشت.
مونتاژ یک ایستگاه فضایی در مدار
قسمت اول این مستند با عنوان «ساخت پرخطر» (High-Risk Build)، بر تلاش خارق‌العاده‌ای تمرکز دارد که برای ساخت قطعه‌به‌قطعه ایستگاه فضایی بین‌المللی، آن هم در حین چرخش در مدار و در ارتفاع ۴۰۰ کیلومتری از سطح زمین، انجام شد. به گفته شبکه پی‌بی‌اس، این بخش نشان می‌دهد که چگونه هر مرحله از ساخت ایستگاه باید در خلأ خطرناک، در برابر تشعشعات شدید و نوسانات دمایی که می‌توانست تجهیزات را از کار بیندازد یا فضانوردان را به کام مرگ بکشاند، انجام می‌شد.
بینندگان از طریق تصاویر کامپیوتری و فیلم‌های واقعی به اوایل دهه ۲۰۰۰ سفر می‌کنند، زمانی که خدمه در فضاهای تنگ و محدود کار می‌کردند و اغلب برای جلوگیری از فاجعه، به تصمیم‌گیری‌های آنی متکی بودند. کریس اشمیت، تهیه‌کننده اجرایی مشترک برنامه «نوا»، می‌گوید: «نکته قابل‌توجه در داستان‌هایی که “عملیات ایستگاه فضایی” روایت می‌کند، این است که به ما یادآوری می‌کنند خطر فاجعه همواره همراه فضانوردان بوده است و آن‌ها بارها و بارها از طریق ایده‌های نوآورانه و همکاری سازنده، از بروز فاجعه جلوگیری کرده‌اند.»
از نظر اشمیت، بقای ایستگاه فضایی بین‌المللی در طول ۲۵ سال بدون حتی یک مورد تلفات، گواهی بر تعهد و فداکاری پشت هر مأموریت است. این فیلم همچنین ابعاد این دستاورد مهندسی را به تصویر می‌کشد: سکویی به اندازه یک زمین فوتبال که با سرعت ۲۷٬۰۰۰ کیلومتر بر ساعت حرکت می‌کند و تماماً در مدار مونتاژ شده است؛ آن هم در حالی که فضانوردان اغلب در لباس‌های فضایی تحت فشار کار می‌کردند و تنها با یک بازوی رباتیک به ایستگاه متصل بودند.
روایت انسانی خطر
قسمت دوم، «علم و بقا» (Science and Survival)، تمرکز خود را به زندگی در ایستگاه فضایی تکمیل‌شده و مجموعه حوادثی که آن را تا مرز نابودی کشاند، معطوف می‌کند. بر اساس مستند «عملیات ایستگاه فضایی»، فضانوردان لحظات وحشتناکی را به یاد می‌آورند: نشت آمونیاک، عبور زباله‌های فضایی با فاصله‌ای بسیار کم از ماژول‌ها، و زمانی که ایستگاه به دلیل یک خطای نرم‌افزاری که باعث فعال‌شدن ناخواسته پیشرانه‌ها شد، به‌طور غیرمنتظره‌ای شروع به چرخش کرد.
لوکا پارمیتانو، فضانورد ایتالیایی، لحظه‌ای را روایت می‌کند که کلاه فضایی‌اش در حین یک راهپیمایی فضایی شروع به پر شدن از آب کرد؛ یک وضعیت اضطراری مرگبار که در سکوت مطلق رخ داد و او برای نفس کشیدن تقلا می‌کرد. روایت‌های دیگر، هرج‌ومرج ناشی از نقص در اتصال فضاپیماها و ترس واقعی از این‌که یک اشتباه کوچک می‌توانست به قیمت جان انسان‌ها تمام شود را توصیف می‌کنند. دن چیمبرز، تهیه‌کننده اجرایی، می‌گوید: «این‌ها فقط داستان شکست نیستند؛ بلکه انسان‌هایی را نشان می‌دهند که در حال حل مشکلات غیرممکن در خشن‌ترین محیطی هستند که می‌شناسیم.»
به گفته شبکه پی‌بی‌اس، فضانوردان و تیم‌های زمینی هر بحران را با ترکیبی از تخصص، هماهنگی و خلاقیت مدیریت کردند. نتیجه این تلاش‌ها فراتر از بقا بود؛ نمایشی از توانایی حل مسئله انسان در شدیدترین و دشوارترین شرایط ممکن.
میراثی که در مدار نوشته شد
مستند «عملیات ایستگاه فضایی» علاوه بر حوادث پرتنش، به موفقیت‌های آرام نیز می‌پردازد: صدها آزمایش علمی انجام‌شده در ایستگاه، همکاری میان کشورهای رقیب، و تبدیل تدریجی ایستگاه فضایی بین‌المللی به نمادی از آنچه با همکاری می‌توان به دست آورد.
این مستند که با همکاری شبکه تلویزیونی فرانس تله‌ویژن (France Télévisions) تولید شده، نشان می‌دهد که چگونه ایستگاه فضایی در طول دو و نیم دهه به چراغی شگفت‌انگیز از استقامت و اعتماد بین‌المللی تبدیل شده است. و اکنون، با برنامه‌ریزی برای پایان عمر آن در سال ۲۰۳۰، برنامه «نوا» قصد دارد داستان آن را پیش از ورود مجدد این آزمایشگاه به جو زمین و سقوط نهایی‌اش در اقیانوس آرام، برای همیشه ثبت کند. مستند «عملیات ایستگاه فضایی» از تاریخ ۵ نوامبر در وب‌سایت PBS.org/NOVA، کانال یوتیوب نوا و کانال پرایم ویدئوی مستندهای پی‌بی‌اس برای پخش در دسترس خواهد بود.
