دنیای پیش‌رو - ایران موفقیت

یک بخش از کاتالوگ نمایشگاه Wifredo Lam: When I Don’t Sleep, I Dream را بخوانید.

بِورلی آدامز، کریستوف شری

نقاشی لام نه سیاه‌پوست است، حتی وقتی که به “رد” (Trace) دست یافته باشد؛ نه چینی، نه بومی‌ساکن آمریکایی، نه هندو؛ که این می‌توانست حداکثر یک فولکلور دلپذیر باشد؛ نه «جهانی»، که یک خلوت خوشایند، تعلیقی ظریف در مکانی غیرمحل بدون هرگونه سرگیجه می‌شد. نقاشی لام در درون ما فضای مشترک تخیلات مردم را می‌زاید، جایی که ما خود را بدون تغییر درونی تجدید می‌کنیم.—ادوارد گلیسان، «ایگوآناها، هریرها، تم‌م‌های دیوانه: هنر اولیه ویفردو لام»، ۲۰۰۱

در برخی روزها که در هارلم زندگی می‌کردم، فقط برای یک لحظه به موزه هنر مدرن سر می‌زدیم تا نقاشی ۱۹۴۳ ویفردو لام The Jungle، که در لابی نزدیک ایستگاه چمدان‌ها آویزان بود. (ورود رایگان.) —Kerry James Marshall, “Close Encounters,” 2020

نقاشی ویفردو لام La jungla (The Jungle، ۱۹۴۲–۴۳) از سال ۱۹۴۶ به‌عنوان یک تصویر ثابت در لابی ورودی موزه هنر مدرن (MoMA) به نمایش گذاشته شد، یک سال پس از خرید آن.¹ همان‌طور که در این فضای نیمه‌پایدار نسبتاً برجسته آویزان بود، نه در گالری‌های مجموعه MoMA و نه در انبار آن، تبدیل به مشهورترین کار لام شد و برای بسیاری یک نقاشی اساسی برای هنر سیاه‌پوستان و ضد استعمار بود که تا آن زمان به‌طور عمده در مجموعه نمایان نشده بود. تردید اولیه موزه دربارهٔ قرار دادن La jungle در گالری‌های خود، در حالی که حضور قدرتمند اثر و استقلال آن از دسته‌بندهای متداول را به رسمیت می‌شناخت، به عدم شناخت صحیح ذات واقعی آن و پذیرش تحول عمیق آن در نقاشی غربی منجر شد. این نقاشی به‌طور متناوب و گاه‌به‌گاه در نمایش‌های امانتی و نصب‌های موقت اختصاص داده شده به هنرمندان آمریکای لاتین، فراتر از لابی، به نمایش گذاشته شد؛ تا سال ۱۹۸۸ که شاعر و منتقد جان یائو با شهرت فراوان موزه MoMA را به دلیل حذف هویت لام از هرگونه بحث درباره این اثر و ایزوله‌سازی نقاشی از روایت مدرن‌گرایی موسسه مورد انتقاد قرار داد.²

ویفردو لام. La jungla (The Jungle). ۱۹۴۲–۴۳. رنگ روغن و زغال بر روی کاغذ نصب شده بر بوم

با به‌وجود آمدن سؤالات گسترده‌تر پیرامون این روایت ثابت، La jungla آغاز به نمایش در گالری‌های مجموعه MoMA کرد، همراه با آثار رابرت مذرول و لویی بورژوا؛ به‌عنوان مثال، در سال ۲۰۱۹ در گالری‌ای اختصاص داده به هنرمندانی که بخشی از صحنه نیویورک در دورهٔ پساز جنگ جهانی دوم بودند، به نمایش درآمد. همان سال، این نقاشی در کتاب Among Others: Blackness at MoMA، کتابی که توسط موزه برای بررسی تاریخچهٔ خود در جمع‌آوری و نمایش هنر سیاه‌پوستان منتشر شد، گنجانده شد — نخستین بار در هشتاد سال تاریخ مجموعه که آثار لام در چنین چارچوبی مورد بررسی قرار گرفت.³ با این حال، این دقیقاً همان رویکردی است که لام دربارهٔ کار خود می‌گوید: «من به‌عنوان نقاشی از مدرسهٔ پاریس، سورئالیست یا هر جنبش دیگری شناخته شده‌ام، اما هرگز به‌عنوان نمایندهٔ نقاشی‌ای که واقعاً می‌نویسم، که باور دارم به‌طور عمده شعر آفریقایی‌های آمده به کوبا را بازتاب می‌دهم، شعری که هنوز دردهای بسیاری را در آوازهایش پنهان دارد، شناخته نشده‌ام.»⁴

در نگاه به‌نفس‌گیر نسبت به نژاد، در حین عبور از زمینه‌های متعدد، لام پایه‌ای رادیکال برای هنر امروزی بنیاد نهاد. نمایشگاه حاضر گامی دیگر در شناخت مشارکت منحصربه‌فرد و میراث او به‌عنوان هنرمندی فراملی است که دغدغه‌های او هم‌اکنون در مرکز مباحثی دربارهٔ قدرت (استعمار)، مدرنیسم و جهان قرار دارد.

ویفردو لام. La Guerra Civil (جنگ داخلی اسپانیا). ۱۹۳۷. گواش بر روی کاغذ نصب شده بر بوم

درگیر شدن لام با نژاد صرفاً بیان هویت شخصی نبود، بلکه چیزی بزرگتر بود که همراه با آگاهی سیاسی‌اش در دوره‌ای پرآشوب شکل می‌گرفت. او به قدرت ارتباطی هنر ایمان داشت؛ او روزی گفت نقاشی «امری از حیات و مرگ» است.⁵ لام در سنت آکادمیک آموزش دیده بود، اما نقاشی‌ها و ایده‌های سیاسی‌اش در طی پانزده سال حضورش در اسپانیا در دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ متحول شدند. او به مبارزه علیه فرانسیسکو فرانکو و فاشیسم پیوست، به سمت چپ گرایی گرایید و همزمان با آن نقاشی مدرن را پذیرفت. رویکرد در La Guerra Civil (جنگ داخلی اسپانیا، ۱۹۳۷)، اولین اثر به‌صراحت سیاسی او، احساساً مستقیم است؛ همان‌طور که او می‌گوید «صادقانه».⁶ این گواشِ عظیم بر روی کاغذ کرافت، ویرانی جنگ را نشان می‌دهد که برای او هم جنبهٔ سیاسی و هم شخصی داشت.

ویفردو لام. Femme violette (زن در بنفش). ۱۹۳۸. گواش بر روی کاغذ بر روی پنل

ویفردو لام. Douleur de l’Espagne (اندوه اسپانیا). ۱۹۳۸. گواش بر روی کاغذ

در کنار پیش‌نویس‌های نامه‌هایی که برای یافتن کمک در خروج اجباری‌اش نوشته بود، همان دفترچه‌نقاشی شامل کاریکاتورهای نیروهای آلمانی و تصویری از خود او در یک قایق ردی بین پاریس و کوبا است. سختی‌های اقتصادی، نژادپرستی، از دست دادن همسر و فرزند به‌دلیل سل، دو جنگ، تبعید، و شرایط نوکلمبیالی که پس از بازگشت به کوبا در سال ۱۹۴۱ تجربه کرد، او را به بازنگری هدف از کار خود وا داشت.

در مارسی، جایی که لام تقریباً یک سال از مسیر طولانی‌اش به کوبا را در آن گذراند، با آندره بروتن همکاری کرد و در مارتینیک، یکی دیگر از ایستگاه‌های مسیر، با شاعر Aimé Césaire آشنا شد. هلنا هولزر (که بعدها به بنیتز تغییر نام داد) Césaire را «روح‌ همدم» هنرمند نامید.⁸ مأموریت‌های درهم‌تنیده و دوستی طولانی‌مدت آن‌ها تبادلات مهمی بین هنرمندان و روشنفکران اسپانیایی‑فرانسوی در کارائیب و فراتر از آن ایجاد کرد.⁹ لام کتاب Retorno al país natal، ترجمهٔ اسپانیایی لیدیای کابررا، مترجم اثر Césaire Cahier d’un retour au pays natal (دفترچه‌ای از بازگشت به سرزمین زادگاه، ۱۹۳۹) را تصویرگری کرد؛ این شعر بنیادی برای جنبش Négritude بود. کابررا نیز برای لام نقش تحولی داشت. از طریق کابررا است که وی به فرهنگ افرو‑کوبایی بازگشت و با آداب معنوی آن آشنا شد؛ او همچنین در یافتن مکانی برای سکونت و نقاشی در هوانا به او کمک کرد، جایی که لام به وعده‌اش عمل کرد و «اکنون بیش از هر زمان دیگری» کار کرد.¹⁰

ویفردو لام به همراه اثر ناتمام Bélial, empereur des mouches (بلیال، امپراتور مگس‌ها) (۱۹۴۸) در باغ خود در هاوانا، ۱۹۴۷

گذشتهٔ دشوار و حالۀ پیچیدهٔ کوبا — از تاریخ بردگی و بدهی تا صنعت مشروبات جنسی موجود — بر کار لام از همان La jungla تأثیر گذاشت، نقاشی‌ای که او در آن برای اولین بار سعی کرد به‌جای بهره‌برداری از فرهنگ سیاه‌پوستان، زمینه‌ای برای بازخوانی فرهنگی ارائه دهد، این که برعکس عمل پرمیویت‌گرایی در مدرنیسم اروپایی باشد.¹¹

می‌خواهید بیشتر بخوانید؟ امروز یک نسخه از Wifredo Lam: When I Don’t Sleep, I Dream تهیه کنید.

نمایشگاه Wifredo Lam: When I Don’t Sleep, I Dream از ۱۰ نوامبر ۲۰۲۵ تا ۱۱ آوریل ۲۰۲۶ در MoMA به نمایش گذاشته می‌شود.

ویفردو لام La jungla را در لابی MoMA در سال ۱۹۴۶ مشاهده کرد؛ به هِلنا بنیتز (نام‌خانگی: هولزر)، Wifredo and Helena: My Life with Wifredo Lam, 1939–1950 (لاوزان: Acatos، ۱۹۹۹)، صفحه ۱۵۸ مراجعه کنید. این اثر برای نخستین بار از ۲۰ ژوئن ۱۹۴۵ تا ۱۳ ژانویه ۱۹۴۶، به‌عنوان بخشی از نصب مجدد یک گالری مجموعه، همراه با آثار ماکس بیکمن، پیتر بلیوم، رابترو ماتا، دیوید آلفارو سیکیروس و پاول چلیتچو به نمایش درآمد.
به جان یائو، «Please Wait by the Coatroom: Wifredo Lam in the Museum of Modern Art»، Arts Magazine ۶۳، شماره ۴ (دسامبر ۱۹۸۸): ۵۶–۵۹ مراجعه کنید. در واکنش فوری به مقالهٔ یائو، MoMA La jungla را از نمایش خارج کرد؛ به یائو، Please Wait by the Coatroom: Reconsidering Race and Identity in American Art (Boston: Black Sparrow Press، ۲۰۲۳)، صص XV–XX مراجعه کنید.
MoMA برای نخستین بار در سال ۱۹۳۹ یک اثر از لام خریداری کرد. به داربی انگلیش و شارلوت بارات، Among Others: Blackness at MoMA (نیویورک: موزه هنر مدرن، ۲۰۱۹) مراجعه کنید.
لام، نقل قول‌شده در آنتونیو نونِز جیمِنِز، Wifredo Lam (هاوانا: انتشارات Letras Cubanas، ۱۹۸۲)، ص. ۱۷۵. ترجمه از اسپانیایی توسط بوریلی آدامز.
لام، بارسلونا، نامه به بالبینا باررا، ۱۹۳۸. آرشیو SDO Wifredo Lam، پاریس.
لام، کالدس ده مونت‌بوی، نامه به باررا، ۸ ژوئن ۱۹۳۷. آرشیو SDO Wifredo Lam، پاریس.
لام، پیش‌نویس نامه‌ای به «Querido Amigo»، حدود ۱۹۴۰. مجموعه پل و ترودی سِجاس. تأکید در متن اصلی. ترجمه از اسپانیایی توسط بوریلی آدامز. همراه با نقاشی‌ها و فهرست‌ها، دفترچهٔ طرح‌های شگفت‌انگیزی که این نامه در آن ظاهر می‌شود، حاوی پیش‌نویس‌های نامه‌های فرانسوی و اسپانیایی در جستجوی کمک برای ترک پاریس است. نامهٔ «Querido Amigo» ممکن است به پابلو پیکاسو بوده باشد؛ صفحه‌ای پاره‌شده در دفترچه وجود دارد که با «Querido amigo Picasso» شروع می‌شود.
بنیتِز، Wifredo and Helena، صفحه ۵۶.
A. James Arnold اشاره می‌کند که جنگ جریان یک‌طرفهٔ ایده‌ها از «مرکز امپریالیستی» به «حاشیهٔ استعماری» کارائیب را مختل کرد. به مقالهٔ او «A ‘África’ con Aimé Césaire y Wifredo Lam»، América sin nombre شماره ۱۹ (۲۰۱۴): ۱۵۴ مراجعه کنید.
لیدیا کابررا برای لام و هولزر خانه‌ای بزرگ در ماریاناو، هاوانا پیدا کرد. به بنیتز، Wifredo and Helena، صفحه ۶۸ مراجعه کنید.
«من همیشه نگران سرقت از فرهنگ دیگری بودم، اما تصمیم گرفتم که پاسخی وجود دارد: قرار دادن آن فرهنگی که می‌دانستم و دوست داشتم در یک بستر طبیعی. این همان جایی است که جنگل وارد می‌شود.» لام، در «Lam in the Art Jungle»، Paris Metro، اکتبر ۱۹۷۹، بدون صفحه. آرشیو SDO Wifredo Lam، پاریس.